Wszechnica.org.pl - Nauka

Wykład dr inż. Magdaleny Górnickiej z Katedry Żywienia Człowieka na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji w ramach XVIII Warszawskiego Festiwalu Nauki [wrzesień 2014]

Czy mięso zawsze było podstawą diety człowieka? Jak uwarunkowania historyczne wpływały na nawyki żywieniowe Polaków? To tylko niektóre z tematów, które porusza dr inż. Magdalena Górnicka z SGGW podczas wykładu w ramach XVIII Warszawskiego Festiwalu Nauki.

Człowiek pierwotny był zbieraczem, który żywił się głównie produktami roślinnymi. Wynalezienie ognia 400 tys. lat temu przyczyniło się do wzrostu konsumpcji produktów zwierzęcych. Ale dopiero rozwój rolnictwa i przetwórstwa spowodował, że 10 tys. lat temu mięso, produkty zbożowe oraz mleczne stały się podstawą ludzkiej diety.

Dieta Polaków w okresie powojennym była uzależniona od dostępności produktów żywnościowych. Dopiero po 1989 r. deficyt pokarmów przestał być problemem. Stała się nim natomiast jakość żywności. Na rodzimym rynku pojawiły się produkty importowane z odległych krajów. Urozmaiciły one dietę, ale technologie stosowane przy ich konserwacji przyczyniają się do zubożenia ich wartości odżywczej.

Popularność zyskały fast foody i produkty wysokoprzetworzone. Zaczęło się mówić o problemie „śmieciowego jedzenia”, które dostarcza jedynie energii i jest pozbawione wszelkich innych wartości odżywczych. Jednocześnie szybki tryb życia powoduje, że nie zwracamy uwagi na to, co jemy. Dodatkowo codzienny stres wpływa wydzielanie kortyzolu, który zwiększa łaknienie.

Jak odżywiać się zdrowo? Niezbędna jest lektura etykiet na produktach i wybieranie tych, które są przygotowane ze składników pochodzenia naturalnego.

dr inż. Magdalena Górnicka – pracownik Katedry Żywienia Człowieka na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW

Wykład prof. Andrzeja Friedmana zorganizowany został w ramach cyklicznych spotkań Kawiarni Naukowej Festiwalu Nauki w Warszawie [16 lutego 2015 r.]

Neurodegeneracja to postępujący zanik (umieranie) komórek nerwowych ośrodkowego układu nerwowego. Mechanizmy śmierci tych komórek są różne: wpływ mogą mieć toksyny środowiskowe, nieprawidłowe odkładanie się białka oraz niewątpliwie wiek. Choroby neurodegeneracyjne, takie jak Parkinson, otępienie, pląsawica, Alzheimer mogą się niestety przenikać, a jedna postać neurodegeneracji może przejść w inną. Czy można zapobiegać tym chorobom?  Według prof. Fridmana istotny wpływ ma wykształcenie, „używanie mózgu” i kontakty z ludźmi. Dlaczego akurat takie metody? Funkcjonowanie mózgu zależy od sieci połączeń neuronalnych, a te powstają w trakcie uczenia się i kontaktów z otoczeniem

Czy wszystkim nam grożą te poważne schorzenia, zwane potocznie „alzheimerem”  i „parkinsonem”? Jak poprawić swoje szanse na lepszą starość? 

Prof. dr hab. Andrzej Friedman jest lekarzem neurologiem. Pracuje w Zespole Oddziałów Neurologii przy Mazowieckim Szpitalu Bródnowskim w Warszawie, będącym bazą dla Kliniki Neurologii Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Wykład prof. dr hab. Krzysztofa Turlejskiego w ramach Tygodnia Mózgu w Warszawie. Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego, Polska Akademia Nauk [18 marca 2015 r.]

W swoim wykładzie prof. Krzysztof Turlejski odniósł się do kilku zagadnień poruszających opinię publiczną: miejsca doświadczeń na zwierzętach pośród innych relacji ludzi i zwierząt, liczby zwierząt doświadczalnych i stopnia uciążliwości stosowanych procedur, pytania o potrzebę prowadzenia doświadczeń i testów na zwierzętach w chwili obecnej, pytań o etyczne uzasadnienie takich doświadczeń i prawa ludzi do dysponowania zwierzętami.

Świadomość społeczna tych zagadnień jest silnie zmitologizowana, a znajomość faktów nikła.  Profesor omówił także przebieg ostatniej debaty sejmowej w trakcie wdrażania w Polsce Dyrektywy 2010/63 Unii Europejskiej,  oraz skutki nowego ustawodawstwa dla zasad hodowli zwierząt laboratoryjnych i prowadzenia badań naukowych w Polsce i Europie.

Prof. Krzysztof Turlejski – neurobiolog, kierownik Pracowni Neurobiologii Rozwoju i Ewolucji z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego Polskiej Akademii Nauk, przewodniczący Krajowej Komisji Etycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach.

Jego zainteresowania naukowe dotyczą mechanizmów rozwoju układu nerwowego, ewolucji układu nerwowego, ewolucji ssaków, zachowania ssaków prymitywnych i wyższych, mechanizmów zachowania zwierząt i ludzi, ekologii, mechanizmów i odległych skutków stresu, wpływu układu serotonergicznego na rozwój i plastyczność mózgu oraz zachowanie.

Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za zasługi na rzecz przemian demokratycznych w Polsce.

Wykład prof. dr hab. med. Marii Barcikowskiej wygłoszony został w ramach Tygodnia Mózgu w Warszawie. Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego, Polska Akademia Nauk [21 marca 2015 r.]

Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną otępienia w wieku podeszłym. Pierwszy jej opis pochodzi z 1906 i został opublikowany przez Aloisa Alzheimera , niemieckiego psychiatrę i neuropatologa. Alzheimer, będąc i psychiatrą i patologiem, powiązał po raz pierwszy klinicznie rozpoznane otępienie z obecnością zmian patologicznych w mózgu. Te zmiany to złogi białek, amyloidu pomiędzy komórkowo i białka tau w neuronach. Dalsze współczesne już badania wyjaśniły wiele mechanizmów biorących udział w tym procesie, ale pierwszy opis Alzheimera pozostał nie podważony. Choroba Alzheimera przejawia się zaburzeniami pamięci i innych funkcji poznawczych, często zaburzeniami zachowania i nastroju co doprowadza zawsze do niemożności samodzielnego funkcjonowania chorego w codziennym życiu.

Liczbę osób z chorobą Alzheimera (Alzheimer disease AD) na świecie ocenia się obecnie na 15-21 milionów. Ekstrapolując wyniki różnych badań epidemiologicznych, w tym polskich, szacuje się, że w naszym kraju różne postacie otępienia dotyczą około 500 tys. osób, w tym w przybliżeniu połowa z tych osób ma otępienie typu Alzheimera. Jorm już w 1988 roku słusznie przewidywał , że liczba osób z otępieniem, w wybranych 29 rozwiniętych krajach, wzrośnie w roku 2025, w porównaniu z rokiem 1980, kilkadziesiąt do kilkuset procent. Ogólna zasada mówi, że zachorowalność na AD podwaja się mniej więcej w okresach co 5 lat u osób pomiędzy 65 a 85 rokiem życia. Dla ludzi, którzy przekroczyli rok 85 życia zasada ta już nie obowiązuje. W tym przedziale wiekowym, jak się wydaje odsetek przypadków AD zmniejsza się na korzyść otępienia naczyniopochodnego. Należy podkreślić, że w krajach wysoko cywilizowanych: USA, Niemcy, Anglia i Szwecja liczba osób z objawami choroby Alzheimera znacząco spadła dzięki profilaktyce i leczeniu chorób naczyniopochodnych

Prof. dr hab. med. Maria Barcikowska – kierownik Kliniki Neurologii CSK MSWiA, Warszawa. Od dwudziestu pięciu lat prowadzi szeroka działalność naukowo-społeczną jako członek założyciel i członek zarządów licznych towarzystw naukowych, przede wszystkich krajowych. Członek założyciel i wice przewodniczący  Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego i przewodnicząca Sekcji Alzheimerowskiej ZG PTN. Jest członkiem założycielem, wieloletnim wice przewodniczącym i byłym szefem Rady Naukowej Polskiego Stowarzyszenia Osób z Chorobą Alzheimera. Współautorka Raportu na temat sytuacji chorych z chorobą Alzheimera w Polsce – przygotowanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich.

Wykład dr hab. Małgorzaty Drywień z Katedry Żywienia Człowieka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, zorganizowany w ramach Festiwalu Nauki w Warszawie [wrzesień 2014 r.]

Pij mleko będziesz wielki? Zgadza się, ale tylko w niektórych przypadkach. W naszej części świata, a także dla plemion wędrownych: Beduinów, Tuaregów, Nomadów, mleko jest podstawą wyżywienia. Jednak większość ludzi na świecie genetycznie nie jest przystosowana do trawienia laktozy, czyli nie może pić mleka. Wśród niektórych grup etnicznych nie może go spożywać 75 proc. populacji, a czasem nawet 100 proc.

Dr Drywień zapewnia, że nie należy obawiać się łączenia ze sobą niektórych produktów. Nie ma sensu też stosować diet, które polecają jedzenie oddzielnie poszczególnych produktów. Jeśli jemy cokolwiek, to automatycznie pojawia się sygnał hormonalny i wytwarzane są odpowiednie enzymy, trawiące poszczególne produkty.

Nie miejmy złudzeń co do brązowego cukru. Mikroskopijne pozostałości składników mineralnych może zawierać on wtedy, kiedy ma dodatek melasy. Jego kaloryczność też jest niewiele mniejsza od zwykłego białego cukru. Różnica to 3 kcal – mniej w jednej łyżeczce. „Najważniejsza różnica jest w cenie. W dodatku niektórzy producenci, zachęceni popularnością cukru brązowego, po postu barwią biały cukier i nie ma on już nic wspólnego z cukrem nieoczyszczonym” – mówi dr Drywień.

Za to spokojnie możemy pić herbatę z cytryną. Wbrew pojawiającym się czasami opiniom nie jest ona aż tak bardzo szkodliwa. Taki pogląd wziął się stąd, że w liściach herbaty i herbacianych torebeczkach znajduje się aluminium. Można je jednak znaleźć we wszystkich produktach spożywczych, jest też w powietrzu i wodzie pitnej. „Jeżeli do herbaty dodamy cytryny, to rzeczywiście wtedy więcej aluminium przechodzi do naparu. Ten efekt można zminimalizować, dodając cytrynę dopiero wtedy, kiedy już wyjmiemy z niej liście herbaciane i torebkę. Jednak, nawet jeśli tego nie zrobimy, to z herbatą możemy wypić najwyżej 1/50 aluminium spożywanego przez nas w ciągu tygodnia” – powiedziała dr Drywień.

Wykład wygłoszony został w ramach Tygodnia Mózgu w Warszawie. Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego, Polska Akademia Nauk [17 marca 2015 r.]

Co już o sobie wiemy i co mamy nadzieję w najbliższych latach dzięki naukom neurokognitywnym się dowiedzieć? Korzystając z modeli komputerowych i z możliwości weryfikacji hipotez za pomocą metod eksperymentalnych rozwijamy program badań łączący nauki przyrodnicze, informatyczne, społeczne i humanistyczne, nauki teoretyczne i eksperymentalne. Jego celem jest zrozumienie procesów umysłowych i ich związku z procesami zachodzącymi w mózgu. Na każdym etapie życia, od narodzin do starości, poszukujemy metod wspomagających rozwój pełnego potencjału człowieka.

Prof. Włodzisław Duch omówił kilka hipotez związanych z rozwojem niemowląt, uczeniem się, talentem artystycznym i matematycznym, intuicją i kreatywnością, neuroplastycznością i formowaniem się prawidłowego obrazu świata. Jak widać, jest to program nie mający szans na szybkie zakończenie

Prof. Włodzisław Duch urodził się w 1954 roku w Kwidzynie. Ukończył studia fizyki teoretycznej na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii UMK w 1977 r, gdzie 3 lata później obronił doktorat z chemii kwantowej i habilitował się z matematyki stosowanej w roku 1987. Tytuł profesora otrzymał w 1997. Oprócz fizyki teoretycznej i informatyki stosowanej zajmuje się także kognitywistyką, informatyką neurokognitywną i filozofią umysłu.

Jest autorem lub współautorem ponad 300 publikacji w czasopismach specjalistycznych, współredaktorem ponad 20 książek, członkiem licznych towarzystw naukowych oraz rad wydawniczych ponad 20 międzynarodowych czasopism specjalistycznych. Pracował m.in. na Uniwersytecie Południowej Kalifornii (University of Southern California) w Los Angeles (1980-82), w Instytutach Max-Plancka (Astrofizyki i Psychologii) w Monachium (w latach 1984-2001), na kilku uczelniach w Japonii, Nanyang Technological University w Singapurze (2003-2008, 2010-2012), a także w kilku innych instytucjach naukowych w Europie i USA. Przez dwie kadencje piastował stanowisko prezesa European Neural Network Society, jest członkiem z wyboru (Fellow) International Neural Network Society i członkiem komitetu technicznego IEEE Computational Intelligence Society. Był ekspertem programów naukowych FP5-FP7 Unii Europejskiej, członkiem 3 Komitetów PAN: Fizyki Komputerowej; Informatyki (Automatyki, Robotyki, Sieci Neuronowych i Logiki Rozmytej), a od 2007 roku Komitetu Neurobiologii. Od 2012 pełnił funkcję prorektora Uniwersytetu Mikołaja Kopernika ds. badań naukowych i informatyzacji.

Tydzień Mózgu jest coroczną akcją edukacyjną, mającą na celu popularyzowanie wiedzy o mózgu i układzie nerwowym oraz jego działaniu w normie i patologii. Jest to impreza naukowa organizowana od 15 lat z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Badań Układu Nerwowego i Stowarzyszenia na Rzecz Krzewienia Wiedzy o Mózgu DANA, a wspierana przez Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. Do wygłaszania wykładów zapraszani są wybitni specjaliści z dziedziny neurobiologii, neurologii, psychiatrii, neuropsychologii i neurofizyki. Wykłady mają otwartą formułę i są adresowane do wszystkich osób zainteresowanych problematyką badań układu nerwowego oraz najnowszymi osiągnięciami w tej dziedzinie nauki.

Wykład w ramach Tygodnia Mózgu w Warszawie. Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego, Polska Akademia Nauk [18 marca 2015 r.]

Na zasadnicze pytanie: po co nam mózg? Karl Friston odpowiada w sposób następujący: po to, aby tworzyć model rzeczywistości a następnie poruszać się w tym wirtualnym mózgowym modelu.

Pogląd sięga czasów Aleksandra von Humboldta, który jako pierwszy zasugerował, że mózg musi przewidywać konsekwencje swojej aktywności sensoryczno-motorycznej, w postaci nieświadomego wnioskowania. Funkcja mózgu może wiec być ujęta jako funkcja przewidująca, wnioskująca i kreująca rzeczywistość (a nie ją odzwierciedlająca). Friston proponuje pogląd według którego mózg jest widziany jako organ przewidywania, który potrafi generować wirtualne rzeczywistości (hipotezy), aby testować je w oparciu o dane zmysłowe a w konsekwencji podejmuje takie działania wobec swojego środowiska, aby zminimalizować coś, co jest nazywane zdziwieniem, zaskoczeniem, niespodzianką. To zdziwienie, czyli błąd przewidywania jest zdarzeniem które może być przez mózg wychwytywane jako odbiegające od oczekiwań. W pozostałych sytuacjach mózg otrzymuje informacje, które i tak są wcześniej zawarte w jego modelu świata. To zaskoczenie, błąd przewidywania, albo wolna energia odpowiada różnicy pomiędzy danymi zmysłowymi które nie potwierdzają modelu rzeczywistości istniejącego na wyższych piętrach hierarchii mózgowej. W takim ujęciu minimalizowanie wolnej energii jest podstawowo tym samym co zapobieganie wystąpieniu błędu przewidywania. Ale mózg może się mylić, kiedy dane napływające z otoczenia nie potwierdzają treści zawartych w istniejącym uprzednio modelu rzeczywistości. W takiej sytuacji wykryty błąd przewidywania może być zaprzeczony, utrzymany wbrew napływającym danym, lub bardziej adaptacyjnie może być podstawą nowego uczenia się. Co zasadnicze, wewnętrzny model świata może minimalizować błąd przewidywania jeśli zapewnia dokładny, ale i nie nadmiernie rozbudowany schemat wyjaśniania informacji zmysłowych.

Rola snu w optymalizacji modeli mózgowych jest kolejnym elementem tej teorii. Sugeruje to zasadniczą rolę snu – optymalizowania modeli świata generowanych przez mózg.

Takie ujęcie może mieć także znaczenie dla rozumienia procesów psychoterapii. Może ona być widziana jako sytuacja, w której osoba leczona zgłasza się z takimi modelami samej siebie lub relacji z ludźmi, które są nieadekwatne do rzeczywistych. Natomiast sytuacje w których osoba ta stwierdza ta nieadekwatność (wykrywa błąd przewidywania) nie są wykorzystywane do korygowania istniejącego modelu. Przeciwnie – jest on wzmacniany, a jeśli fakty go nie potwierdzają, to tym gorzej dla nich. To co jest wykrywane w procesie rozmowy z pacjentem, np. w trakcie analizy przeniesienia, może być ujęte jako ujawnianie błędu przewidywania. Terapeuta posługując się swoimi umiejętnościami „wykrywa” te wypowiedzi, w których model narzucany przez pacjenta jest nieadekwatny do rzeczywistej relacji. Może to pozwolić na uaktualnienie, dostosowanie modelu istniejącego w umyśle pacjenta do rzeczywistych treści i procesów zachodzących w relacji z terapeutą i w konsekwencji w relacji z otoczeniem społecznym.

Dr n. med. Sławomir Murawiec – Kierownik Zespołu Leczenia Środowiskowego, adiunkt w Centrum Zdrowia Psychicznego Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Ukończył szkolenie prowadzące do certyfikatu psychoterapeuty psychoanalitycznego w Instytucie Psychoanalizy i Psychoterapii w Warszawie. Przez wiele lat pracował w oddziale ogólnopsychiatrycznym III Kliniki Psychiatrycznej IPiN. Tematem pracy doktorskiej były subiektywne aspekty farmakoterapii w schizofrenii. Członek -założyciel (2000) Międzynarodowego Towarzystwa Neuro-Psychoanalitycznego. Autor ponad stu publikacji naukowych.

Dlaczego zakochujemy się w tych, a nie innych osobach. Wykład dr. Wojciecha Kuleszy wygłoszony podczas XVIII Festiwalu Nauki w Warszawie [wrzesień 2014 r.]

Psychologia miłości wydaje się jedną z najbardziej bliskich dziedzin każdemu człowiekowi. Podczas wystąpienia poruszone zostały dwie mało oczywiste kwestie. Pierwszą było próba odpowiedzi na pytanie o to, dlaczego zakochujemy się w tych, a nie innych osobach.

Za punkt odniesienia posłużyła psychologia społeczna, która pokazuje, że wcale nie zachowujemy się tak racjonalnie przy wyborze partnera, jak byśmy tego chcieli. Czy imię wybranki/wybranka ma wpływ na zakochanie? A odległość między zakochanymi? Czy zakochujemy się w ludziach sobie podobnych czy innych? Czym jest efekt Romea i Julii?  Kiedy komplementy działają?

Dr Wojciech Kulesza był przewodniczącym interdyscyplinarnego zespołu ds. upowszechniania nauki MNiSW, jest autorem publikacji o psychospołecznych konsekwencjach leczenia bezpłodności czy fenomenu zakochania. W warszawskim kinie Muranów na przykładzie wybranych filmów omawiał takie zagadnienia psychologii społecznej jak: agresja, wykluczenie, mobbing, miłość. Prowadzi zajęcia z psychologii społecznej i psychologii miłości – jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół fenomenu naśladownictwa między ludźmi, (tzw. efekt kameleona) oraz synchronizacji.

Trzecia część rozmowy z Sławomira Kosielińskiego z Marcinem Korolcem „O krok od globalnego porozumienia klimatycznego”, Fundacja Wspomagania Wsi [grudzień 2014 r.]

Z Marcinem Korolcem, Sekretarzem Stanu w Ministerstwie Środowiska, Pełnomocnikiem Rządu ds. Polityki Klimatycznej rozmawia Sławomir Kosieliński, Fundacja „Instytut Mikromakro”.

W polityce ochrony środowiska należy dążyć do zrównoważenia potrzeb ekologii i ekonomii, tak by harmonijnie łączyć ochronę środowiska i rozwój gospodarczy. Jednocześnie każdy z nas może dołożyć cegiełkę do ochrony klimatu. Segregujmy śmieci, zakręcajmy dokładnie kurki z wodą, starajmy się korzystać jak najczęściej z transportu publicznego i rowerów. Te nasze jednostkowe działania pomnożone przez miliardy ludzi na Ziemi, mogą spowolnić zmiany klimatyczne.

Druga część rozmowy z Sławomira Kosielińskiego z Marcinem Korolcem „O krok od globalnego porozumienia klimatycznego”, Fundacja Wspomagania Wsi [grudzień 2014 r.]

Z Marcinem Korolcem, Sekretarzem Stanu w Ministerstwie Środowiska, Pełnomocnikiem Rządu ds. Polityki Klimatycznej rozmawia Sławomir Kosieliński, Fundacja „Instytut Mikromakro”.

Od 20 lat toczą się światowe negocjacje o ochronie środowiska naturalnego i klimatu pod wodzą Organizacji Narodów Zjednoczonych. Ale dopiero polskie przewodnictwo Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych ds. Zmian Klimatu (COP), które rozpoczęło się przed rokiem w Warszawie na szczycie COP19 i zakończyło się wraz z rozpoczęciem COP20 w Limie, doprowadziło do przełomu. Zamiast narzucać państwom, jaki mają wnieść wkład w globalne działania na rzecz klimatu, przyjęto założenie, by same one określały swoje zobowiązania, najlepsze ze względu na interes ogólny i interes własny.

Wrażenie na świecie zrobiły też determinacja w tym zakresie państw UE. Przywódcy europejscy uzgodnili na październikowym szczycie w Brukseli, że UE ograniczy emisje CO2 o co najmniej 40 proc. do 2030 r. względem roku 1990. Wkrótce potem USA i Chiny złożyły swoje deklaracje dotyczące emisji CO2. „Jestem pewien, że w grudniu 2015 r. podpiszemy w Paryżu globalne porozumienie klimatyczne” – twierdzi Marcin Korolec.