Wszechnica.org.pl - Nauka

Zapraszamy na wykład Krystiana Latosa zorganizowany w ramach współpracy z Polskim Towarzystwem Astrobiologicznym AstroBio, maj 2022 r. 

Człowiek poszukując życia w kosmosie dokonuje jego eksploracji i potrzebne są mu do tego narzędzia. Jakie wyposażenie, jakie narzędzia powinny się znajdować w laboratorium poza naszą planetą?  

Ludzie przygotowują się do tego, żeby ponownie stanąć na powierzchni Księżyca (np. program Artemis). Jednym z najważniejszych celów misji jest ustanowienie placówki, która pozwoli na dłuższy pobyt na Księżycu. Założenie długoterminowej bazy księżycowej nadającej się do zamieszkania i wyposażonej w laboratorium mogłoby potencjalnie przynieść ogromne korzyści nauce, a także stać się poligonem testowym technologii, które będą wykorzystywane w misjach marsjańskich.   

Wykładowca opowiedział najpierw o badaniach materiałów nieożywionych, o początkach Księżyca, o geologii i geochemii Księżyca, o powstawaniu regolitów i kraterów uderzeniowych. Opowiedział też o regolicie jako dobrym źródle surowców - pierwiastków i związków chemicznych, które mogą być wykorzystane przez mieszkańców placówki.  

Następnie Krystian Latos opowiedział o badaniu życia i jego prekursorów w warunkach pozaziemskich. Mówił o badaniach księżycowych związków organicznych, o wyznaczeniu limitów dla życia poza Ziemią, i o poszukiwaniach życia pozaziemskiego.   

Wykład zakończył opowiadając o badaniach biologicznych w środowisku habitatu, w którym docelowo mają mieszkać ludzie. Wykładowca omówił bioregeneracyjne systemy podtrzymywania życia (BLSS), badania ewolucji mikrobiomu i sposobów jego ograniczania, a także zmiany fizjologiczne i psychologiczne zachodzące u ludzi po długoterminowym pobycie na Księżycu.  

Krystian Latos - doktorant na Wydziale Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na tym samym wydziale ukończył studia magisterskie na kierunku Chemia medyczna. W czasie licencjatu, w Zespole Biologii Chemicznej i Projektowania Leków badał inhibitory interakcji MDM2/p53. W ramach pracy magisterskiej zajmował się chemią bioortogonalną – projektowaniem i syntezą heterodienów do reakcji hetero-Dielsa-Aldera z odwróconym zapotrzebowaniem elektronowym wykorzystywanych w obrazowaniu dystrybucji leków przeciwnowotworowych. Popularyzator nauki. Jego zainteresowania naukowe są związane z lekami przeciwnowotworowymi, chemią in vivo, czyli uczynieniem komórki organizmu kolbą reakcyjną i, naturalnie, astrobiologią. Prywatnie zapalony czytelnik i pasjonat wszystkiego co tajemnicze i niezbadane.  

Wykład przygotowany we współpracy z Polskim Towarzystwem Astrobiologicznym https://astrobio.pl/ 

Znajdź nas:
https://www.youtube.com/c/WszechnicaFWW/
https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/
https://anchor.fm/wszechnicaorgpl---historia
https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka
https://wszechnica.org.pl/

W ramach Środowego spotkania z Dziejami Ziemi zapraszamy na wykład dr. Daniela Tyborowskiego o historii geologicznej Gór Świętokrzyskich, 25 maja 2022 r.   

Góry Świętokrzyskie, obok Sudetów, są jednym z najstarszych łańcuchów górskich w Europie. Kilkukrotnie ulegały wypiętrzaniu, niszczeniu i zalewaniu przez morza. Zostały wypiętrzone 500 mln lat temu w kambrze, później w czasie kaledońskich ruchów górotwórczych na granicy syluru i dewonu. Następnie odmłodziła je orogeneza hercyńska (dolny karbon) i ponownie orogeneza alpejska.  

Mapa geologiczna Gór Świętokrzyskich to trzon paleozoiczny i obrzeżenie mezozoiczne.  

W Kambrze trzon paleozoiczny gór Świętokrzyskich podzielony jest na dwie duże jednostki regionalne - jednostkę kielecką (południowa część) i część łysogórską (północna część trzonu). Pomiędzy nimi znajduje się uskok (dyslokacja) świętokrzyska. Różnią się one stylem sedymentacji i poszczególnymi formacjami geologicznymi. Początek kambru to są skały mułowcowe, piaskowce, kwarcyty. 

W ordowiku działo się już dużo więcej niż w kambrze. Poza wspomnianymi formacjami (kielecką i łysogórską) pojawia się jednostka zbrzańska. Od początku ordowiku zaznacza nam się podział stref sedymentacji, podział basenów sedymentacyjnych na 3 części. Dominują łupki graptolitowe, skały węglanowe, wapienie, pojawia się typowa fauna bentosowa (trylobity i ramienionogi), konodonty (zimnolubne więc wskazujące na zlodowacenie).  

Początek Syluru to podniesienie poziomu wód Oceanu Globalnego po końcu zlodowacenia. Więc we wszystkich 3 jednostkach (kieleckiej, łysogórskiej i zbrzańskiej) to facje łupków graptolitowych. Potem w trakcie syluru poziom oceanu się obniża i pojawia się fauna, którą kojarzymy z dnem (między innymi trylobity). Koniec syluru to obniżenie się oceanu i tak zaczynamy dewon. W dewonie mamy ponownie podział na dwie jednostki - łysogórską i kielecką. To jest też ten okres kiedy Góry Świętokrzyskie przekraczają równik (wcześniej w kambrze, ordowiku i sylurze była to cały czas półkula południowa). 

Początek dewonu to piaskowce plakodermowe bogate w skamieniałości kręgowców (ryby pancerne, bezszczękowce, akantody, ryby mięśniopłetwe) - płytkie zbiorniki w których dochodziło do zjawisk sztormowych gdy szczątki różnych organizmów ze zbiornika były wyrzucane w jedno miejsce i tworzyły zlepy - piaskowce plakodermowe. Środkowy i późniejszy dewon to przejście z sedymentacji klastycznej do sedymentacji węglanowej.  

Karbon dolny to facja zwana kulmem czyli twory głębokowodne. Powstaje superkontynent Pangea i kiedy dochodzi do zderzenia wszystkich lądów, wypiętrzają się góry. Prawdopodobnie wtedy nie były jeszcze takie wysokie.  

Zapis kopalny permu to już klasyczny zapis erozji z gór. Perm w rejonie świętokrzyskim to czerwony spągowiec - zlepieńce i brekcje Trias dzieli się na 3 facje - pstry piaskowiec, wyżej wapień muszlowy i na samej górze - kajper.  

Jura zaczyna się utworami lądowymi kontynentalnymi - piaskowce, stanowiska z tropami dinozaurów, stanowiska gdzie jest zapis kopalny meandrujących rzek. Następnie podwyższa się poziom morza i na koniec jury znów poziom wód opada.  

dr Daniel Tyborowski - paleobiolog, interesuje się gadami morskimi, paleobiologią kręgowców morskich oraz izotopowym badaniem zębów i kości  

Znajdź nas:  
https://www.youtube.com/c/WszechnicaFWW/
https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/
https://anchor.fm/wszechnicaorgpl---historia
https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka
https://wszechnica.org.pl/

Zapraszamy na wykład dr Daniela Tyborowskiego - drugi z serii wykładów o stanowiskach paleontologicznych z różnych krajów i części świata. Spotkanie w ramach środowych Spotkań z Dziejami Ziemi, 11 maja 2022 r.    

Tym razem dr Tyborowski, w ramach nowego cyklu o stanowiskach paleontologicznych i historii naturalnej wybranych krajów i regionów świata, zabrał nas do Australii - jednego z bardziej kojarzących się geologicznie czy paleontologicznie krajów i regionów na naszej planecie.  

Australia jest bardzo dużym obszarem - cały kontynent, w dużej mierze odsłonięty z geologicznego punktu widzenia - nie ma tam aż tak zwartej pokrywy roślinnej, nie ma aż tylu lasów, spora część kraju to są równiny, tereny pustynne i półpustynne, więc liczba wychodni skał starszego podłoża jest tam znaczna.  

Nie było w Australii zlodowaceń czwartorzędowych, więc skały starsze niż 2 miliony lat występują naturalnie na powierzchni. Dzięki temu stanowisk paleontologicznych jest tam bardzo bardzo dużo. Wykładowca na potrzebę spotkania wybrał kilka najciekawszych stanowisk i kilka odkryć stosunkowo świeżych i zróżnicowanych.  

Jednym z najbardziej ikonicznych stanowisk paleontologicznych w Australii (a nawet na świecie) są słynne Wzgórza Ediacara. Stanowiska Ediacara Hills pokazują obraz świata przed kambrem, kiedy organizmy nie posiadały twardych mineralnych szkieletów (ani wewnętrznych ani zewnętrznych) i dna mórz były przykryte matami mikrobialnymi, a na tych matach sobie żyły miękkociałe organizmy (wendobionty).   

Faunie ediakarskiej dr Daniel Tyborowski poświęcił jakiś czas temu cały wykład. Polecamy: "Fauna ediakarska – enigmatyczni mieszkańcy prekambru" (https://www.youtube.com/watch?v=aS1ZgIcf3GE)  

Drugie omawiane podczas wykładu stanowisko to Formacja Gogo (pólnocno-zachodnia część Australii, region Kimberley) datowana na dewon. Skały powstające w środowisku rafowym, w czasie gdy północno-zachodnia Australia była brzegiem superkontynentu Gondwana. Ekosystemy rafowe są niesłychanie bioróżnorodne, życie tam tętni. Łatwo więc znaleźć doskonale zachowane skamieniałości dewońskich ryb i nie tylko.    

Z ery mezozoicznej (okresu jurajskiego) w Australii wschodniej (stan Nowa Południowa Walia, region Sydney) mamy stanowisko Talbragar. Pośród pustkowia znajdujemy odsłonięcia i unikatowo zachowane skamieniałości z końca okresu jurajskiego, mające 100-120 milionów lat. Są to osady kopalnego jeziora, które tu pod koniec jury występowało. Znajdujemy tu głównie ryby - ryby kostnoszkieletowe, promieniopłetwe - ryby doskonałokostne, ale i np. chrząszcze czy rośliny co do jeziora wpadły.   

Ostatnie odwiedzone podczas wykładu stanowisko to era kenozoiczna, okres neogen, epoka mioceńska - stan Nowa Południowa Walia, region Sydney. Stanowisko pośrodku suchej otwartej Australijskiej równiny kryje odsłonięcia mioceńskie z pięknie zachowanymi skamieniałościami roślin, które występują w strefie tropikalnej - kwiaty, liście. Do tego skamieniałości stawonogów zamieszkujących mioceński las tropikalny - owady, pająki, ptasie pióra.  

dr Daniel Tyborowski - paleobiolog, uczestnik i organizator badań wykopaliskowych, poza badaniami naukowymi zajmuje się popularyzowaniem wiedzy o faunie prehistorycznej oraz naukach geologicznych

Znajdź nas:  
https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/
https://anchor.fm/wszechnicaorgpl---historia
https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka
wszechnica.org.pl

Zapraszamy na kolejny wykład w ramach wydarzenia „Maraton z wykładową Deltą”, podczas którego można usłyszeć o informatyce, matematyce, fizyce oraz astronomii.  

dr Adam Zadrożny - University of Texas Rio Grande Valley, Narodowe Centrum Badań Jądrowych, University College Dublin, Albert Einstein Institute, Kolegium MISMaP UW, ICM UW. Jego główne zainteresowania badawcze leżą na styku astronomii obserwacyjnej astronomii fal grawitacyjnych. Pasjonuje go możliwość obejrzenia tego jak niektóre procesy astronomiczne się zaczynają (w zasadzie zajrzenia do ich środka), dzięki falom grawitacyjnym, i przyjrzenia się temu jak się kończą dzięki optycznym obserwacjom. Od 2009 jest częścią zespołu konsorcjum LIGO-Virgo od fal grawitacyjnych. Obecnie pracuje w teamie TOROS (University of Texas Rio Grande Valley), którego celem jest jak najdokładniejsza obserwacja optyczna zjawisk takich jak kilonowe związanych ze zlewaniem się dwóch gwiazd neutronowych.  

Materiał dostępny dzięki współpracy z czasopismem Delta
http://www.deltami.edu.pl/   

Znajdź nas:  
https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/
https://anchor.fm/wszechnicaorgpl---historia
https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka
wszechnica.org.pl

Zapraszamy na wykład Adriana Maciona przygotowany we współpracy z Polskim Towarzystwem Astrobiologicznym  

Mycobacterium nebuli… Mycobacterium proximae… Czy możemy obawiać się gruźlicy z kosmosu?  

Wykład Adriana Maciona to teoretyzowanie co by się stało, gdybyśmy napotkali życie pozaziemskie, które będzie bakteriami? I czy możemy takiego życia pozaziemskiego się obawiać? Wykładowca zastanawia się ze słuchaczami czy takie bakterie pozaziemskie mogą być dla nas infekcyjne, zabójcze?  

Żeby zastanawiać się jak groźna może być dla nas bakteria z kosmosu, najpierw przyglądamy się jak wyglądają infekcje z udziałem bakterii dobrze nam znanych, ziemskich.  

Infekcja opisuje bardzo skomplikowany, złożony proces.   

Pierwszy etap infekcji to inwazja, czyli wprowadzenie patogenu do organizmu poprzez wrota zakażenia. Inwazja może przebiegać różnymi drogami - drogą pokarmową, przez układ oddechowy, poprzez uszkodzoną skórę, itd.  

Kolejnym etapem udanej infekcji jest ucieczka bakterii przed liniami obrony organizmu. Przede wszystkim przed mechanizmami związanymi z obroną immunologiczną.   

Jak już bakteria dotrze do tkanek docelowych, obroni się przed systemami odpornościowymi organizmu, to rozwija się w tych tkankach. Do tego rozwoju wykorzystuje m.in. uszkadzanie tkanek i w ten sposób pozyskuje dla siebie substancje odżywcze.   

Sama infekcja może się zakończyć transmisją, inwazją na kolejnego osobnika, lub śmiercią gospodarza (żywiciela bakterii) i tym samym koniec życia bakterii.  

Adrian Macion - prezes Koła Naukoweogo Biologii Molekularnej UW, redaktor naczelny Studenckiego Czasopisma Naukowego Eureka!, członek rzeczywisty Polskiego Towarzystwa Astrobiologicznego  

Polskie Towarzystwo Astrobiologiczne https://astrobio.pl/ 

Znajdź nas:  
https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/
https://anchor.fm/wszechnicaorgpl---historia
https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka
wszechnica.org.pl

Gdzie zimują pingwiny? Czy osobniki różnych gatunków wybierają te same siedliska? Do kogo należy rekord długości przebytej wędrówki? Czy skutki zmian klimatycznych wpływają na rozmieszczenie populacji tych ptaków morskich?  

Odpowiedzi na te pytania długo pozostawały tajemnicą. Dopiero niedawno wykorzystanie nowoczesnych narzędzi telemetrycznych pozwoliło prześledzić zimowe wędrówki trzech gatunków pingwinów z kolonii lęgowych usytuowanych wzdłuż Półwyspu Antarktycznego.  

Podczas spotkania, o wynikach międzynarodowego projektu w którym swój wkład mieli Polscy naukowcy, opowie dr Małgorzata Korczak-Abshire z Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. Wiedza na temat wykorzystania zimowych siedlisk jest niezbędna do prowadzenia działań na rzecz ochrony ekosystemu Oceanu Południowego.  

dr inż. Małgorzata Korczak-Abshire - Zakład Biologii Antarktyki w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN  

Webinarium poprowadzone w ramach projektu EDU-ARCTIC Uniwersytet Polarny - realizowanego przez Instytut Geofizyki PAN. Strona projektu EDU-ARCTIC https://edu-arctic.pl/  

Znajdź nas:  
https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/
https://anchor.fm/wszechnicaorgpl---historia
https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka
wszechnica.org.pl

Zapraszamy na wykład dr Daniela Tyborowskiego - pierwszy z serii wykładów o stanowiskach paleontologicznych z różnych krajów i części świata. Spotkanie w ramach środowych Spotkań z Dziejami Ziemi, 4 maja 2022 r.  

Nowy cykl o stanowiskach paleontologicznych i historii naturalnej wybranych krajów i regionów świata dr Tyborowski zaczął od bliskiej nam Ukrainy i pokazania jej mapki geologicznej.   

Co ciekawe, budowa geologiczna Ukrainy jest bardzo odmienna od tego co mamy w Polsce. Dominują neogen i paleogen - kenozoik. Jest trochę karbonu we wschodniej Ukrainie. W północno-zachodniej Ukrainie, w okolicach pogranicza z Polską (lubelszczyzna) mamy erę mezozoiczną i okres kredowy (stanowiska podobne do Polskich). Gdzieniegdzie dewon i karbon (paleozoik).  

Wykładowca opowiedział najpierw o stanowiskach z okolic Podola, gdzie płynące rzeki erodują strome zbocza i odsłaniają czerwone piaskowce tzw. oldredu (facja dewonu). W piaskowcach tych znajdują się skamieniałości kręgowców dewońskich, bezszczękowców i ryb pancernych.   

Opowiedział też o ciekawych stanowiskach kenozoicznych (południowo-zachodnia Ukraina) - mioceńskich ekosystemach rafowych. Pokazał skamieniałości mioceńskiego kraba i krewetek. Opowiedział też o stanowiskach gdzie można podziwiać mioceńskie fauny kręgowców morskich - ryby, ssaki morskie (foki, walenie, zębowce -kentriodon, fiszbinowce -cetotherium).  

Wspomniał też o czwartorzędowych skamieniałościach plejstoceńskich z zachodniej Ukrainy (okolice Lwowa). Mówił o megafaunie ze Staruni - najsłynniejszym nosorożcu włochatym i skamieniałościach mamutów. Nosorożec włochaty ze Staruni to jedyny na świecie kompletny egzemplarz wymarłego gatunku nosorożca z epoki plejstocenu. Odkryty został w kopalni głębinowej ozokerytu na terenie wsi Starunia koło Stanisławowa.   

Na koniec wykładu, dr Tyborowski opowiedział jeszcze o kenozoiku. W północnej i północno-wschodniej Ukrainie znajdują się wychodnie eocenu, osady morskie. W tych skałach eoceńskich znajduje się skamieniałości prawaleni - kuzynów bzylozaurów.  

dr Daniel Tyborowski - paleobiolog, uczestnik i organizator badań wykopaliskowych, poza badaniami naukowymi zajmuje się popularyzowaniem wiedzy o faunie prehistorycznej oraz naukach geologicznych    

Znajdź nas:   
https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/
https://anchor.fm/wszechnicaorgpl---historia
https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka
wszechnica.org.pl

Zapraszamy na kolejny wykład dr. Daniela Tyborowskiego zorganizowany w ramach Środowych Spotkań z Dziejami Ziemi, 27 kwietnia 2022 r.   

Prawie wszystkie rzędy bezkręgowców morskich są nowe w stosunku do form paleozoicznych. Dochodzi do szybkiego rozwoju małży, choć ramienionogi w dalszym ciągu są pospolite. Szybko rozwijają się liliowce łodygowe, stanowiąc jedną z najczęstszych skamieniałości triasu. Powszechne są także ślimaki. Bardzo ważną i liczną grupą są amonity. Dopiero z triasu środkowego znani są pierwsi przedstawiciele koralowców. Są to Scleractinia, które jednak w tym okresie występowały dość nielicznie, zarówno formy osobnicze jak i rafotwórcze. W Polsce, na Śląsku Opolskim, występują jedne z najstarszych na świecie raf skleraktiniowych. Relatywnie rzadkie są gąbki i mszywioły, choć gąbki były ważnym składnikiem pierwszych, nielicznych raf triasowych (koralowcowo – gąbkowych) triasu środkowego. Wśród niezbyt rozpowszechnionych jeżowców spotyka się tylko formy regularne.  

Wśród ryb szczególnie pospolite są drobne rekiny o płaskich koronach zębów, miażdżące muszle bezkręgowców. Pod koniec okresu powstają pierwsze rekiny współczesne Neoselachi. Pospolite są także ryby kostnochrzęstne i przejściowce. Pojawiają się pierwsze Teleostei. W obrębie dwóch ostatnich grup, zaliczanych do Neopterygii, zaznaczają się tendencje w budowie charakterystyczne dla większości dzisiejszych promieniopłetwych (np. symetria płetwy ogonowej). W całym triasie istniały jeszcze zwierzęta konodontonośne, wymierają one jednak z końcem okresu. W triasie pojawiają się liczne wielkie grupy gadów morskich, z których notozaury i plakodonty wymierają pod koniec okresu. Ziemnowodne notozaury były dominującą grupą gadów morskich w triasie. Z początkiem okresu pojawiają się plezjozaury, a wkrótce potem także ichtiozaury. Te ostatnie pod koniec triasu były już bardzo liczne i osiągały duże rozmiary. 

dr Daniel Tyborowski - paleontolog, adiunkt muzealny w Muzeum Ziemi PAN w Warszawie    

Znajdź nas: https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/

Zapraszamy na kolejny wykład w ramach wydarzenia „Maraton z wykładową Deltą”, podczas którego można usłyszeć o informatyce, matematyce, fizyce oraz astronomii.  

Dr Kamila Woronicz - Łyczek – Absolwentka Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego. Z wykształcenia i pasji matematyk. W 2021 roku obroniła doktorat. Nauczyciel w Matplanecie, autor m.in. książki „Rodzinna matematyka. Łamigłówki, które rozwijają i bawią” (PWN), wykładowca Uniwersytetu Otwartego UW, były redaktor miesięcznika "Delta" (deltami.edu.pl). Na co dzień redaktor w Gdańskim Wydawnictwie Oświatowym. Posiada licencję pilota paralotni, uwielbia rower, góry, pierogi i kolorowe skarpetki. Uważa, że matematyka jest pasjonująca i trzeba o tym opowiadać światu.  

Materiał dostępny dzięki współpracy z czasopismem Delta http://www.deltami.edu.pl/ 

Znajdź nas:
https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/
https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka

Arktyka jest obszarem, gdzie wyraźniej niż w innych częściach globu zaznaczają się sprzężenia zwrotne pomiędzy procesami globalnego ocieplenia i ekspansją ekonomiczną. 

Drogi żeglugowe na Oceanie Arktycznym stają się konkurencyjne dla tradycyjnych szlaków morskich, intensywnie rozwijają się również ośrodki wydobycia  surowców energetycznych. Zmiany klimatyczne na obszarze Arktyki przebiegają ponad dwukrotnie szybciej niż w niższych szerokościach geograficznych.  

Jerzy Giżejewski - geolog, od 1991 roku pracownik Zakładu Badań Polarnych i Morskich IGF PAN, kierownik XIV i XIX Wyprawy PAN na Spitsbergen, zajmuje się współczesnymi osadami morsko- i limno-glacjalnymi. 

Webinarium poprowadzone w ramach projektu EDU-ARCTIC - realizowanego przez Instytut Geofizyki PAN. 

Strona projektu EDU-ARCTIC https://edu-arctic.pl/ 

Zapraszamy na nasz FB  https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1